طراحی و شکل‌گیری خانه روستایی به روایت معماران قدیمی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان گرمسار)

مسکن روستایی که حدود یک سوم از جمعیت کل کشور را در خود جای داده است، دارای ویژگی‌های کالبدی مختلفی است که تحت تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی مختلف و در پاسخ به مجموعه نیازهای زیست‌بوم روستا شکل گرفته است. در شکل‌گیری خانه‌ روستایی دو رکن اصلی معمار و بهره‌بردار نقش اساسی دارند، از این‌رو مشارکت معمار ماهر با اهالی روستا، در شکل‌گیری خانه مطلوب روستایی نقش به‌سزایی دارد. امروزه اغلب خانه‌های روستایی کشور‌ و به‌طور خاص روستاهای منطقه گرمسار با مشکلاتی از قبیل‌ عدم هویت، فقدان آرامش و صمیمیت، عدم تأمین آسایش اقلیمی، ناپایداری زیستی و به‌طور محسوس با کاهش مشارکت ساکنان روستا در طراحی و ساخت خانه‌ها‌ مواجه هستند. بررسی راهکارهای عملیاتی به‌منظور افزایش بازدهی و مدت بهره‌برداری از ساختمان‌های روستایی‌ و همچنین طراحی خانه روستایی با تأکید بر «مشارکت فعال مردم» در روستاهای این منطقه‌ از ‌‌مهم‌ترین اهداف پژوهش حاضر است. پژوهش حاضر به ثبت و تحلیل روش‌های رایج در معماری منطقه دشت گرمسار و شناسایی زمینه‌های هویت بخش معماری روستایی منطقه پرداخته و روش تحقیق آن مبتنی بر روش تحقیق کیفی است. برای گردآوری داده‌های کیفی علاوه بر مشاهدات میدانی از روش مصاحبه عمیق و نیمه‌ ساختاریافته در میدان مورد مطالعه، یعنی روستاهای دشت گرمسار استفاده شده است. مبنای تحلیل یافته‌ها قیاس تطبیقی بین ویژگی‌ها و الگوهای معماری خانه در گذشته و امروز در روستاهای منطقه گرمسار است تا از طریق مقایسه، ویژگی‌های شاخص معماری روستایی منطقه شناسایی شود. معماری روستایی قدیم منطقه گرمسار واجد شاخص‌ها و معیارهای ارزنده‌ای است که می‌تواند پس از شناسایی و دسته‌بندی از طریق مطالعات میدانی، در ساخت ‌و سازهای جدید مورد بهره‌برداری قرار گیرد. به این ترتیب نه تنها ارتباط بین نسل‌ها در بستر اجتماعی روستا تداوم خواهد یافت‌ بلکه هویت کالبد فضایی آن نیز در انطباق با نیازهای ساکنین روستا‌ که خود مشارکت و نقش مستقیم در مراحل مختلف فرایند طراحی و احداث مساکن روستایی دارند، بازسازی و احیا خواهد شد. این مقوله موجب پیدایش احساس تعلق خاطر، باز زنده‌سازی سبک زندگی روستایی مبتنی بر تولید، کاهش مصرف انرژی و تأمین آسایش اقلیمی با استفاده از تکنیک‌های معماری، افزایش مشارکت ساکنان و در مجموع موجب ارتقای سطح کیفی زندگی در مساکن روستایی نوساز منطقه خواهد بود.